Ο χρόνος θα δείξει...


Πρόσφατα είχα διαβάσει στο βιβλίο Εισαγωγή στην Πραγματολογία, γνωστικές και κοινωνικές όψεις της γλωσσικής χρήσης, του Κώστα Κανάκη, καθηγητή γλωσσολογίας στο τμήμα μας, σελ. 207-208, τα εξής:

"...Η μεταφορική εννοιολόγηση του χρόνου με τοπικούς όρους δείχνει ότι διαγλωσσικά το κυρίαρχο μοντέλο είναι αυτό που βασίζεται στις μεταφορές: ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΕΙΝΑΙ ΜΠΡΟΣΤΑ ΜΑΣ και ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΕΙΝΑΙ ΠΙΣΩ ΜΑΣ (Lakoff & Johnson 19980, Lajoff 1993).

Παραδείγματα:

- Έρχεται η άνοιξη όπου να 'ναι, ζέστανε ο καιρός.
- Πέρασε και αυτή η αποκριά.
- Πάει ο παλιός ο χρόνος.
- Πλησιάζει το τέλος της χρονιάς.
- Την προηγούμενη βδομάδα ήμουν χάλια.

Όμως, πρόσφατη έρευνα των Nunez & Sweetser για τη γλώσσα των Aymara (διαβάστε κυρίως το unique features) των Άνδεων, υποστηρίζει ότι σε αυτή τη γλώσσα το μοντέλο του χρόνου είναι στατικό και όχι δυναμικό, με συνέπεια ότι οι βασικές μεταφορές είναι ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΕΙΝΑΙ ΠΙΣΩ ΜΑΣ και ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΕΙΝΑΙ ΜΠΡΟΣΤΑ ΜΑΣ. Αυτό φαίνεται τόσο από τις γλωσσικές εκφράσεις όσο και από τις χειρονομίες που συνοδεύουν το λόγο των ομιλητών της Aymara. Η εξήγηση που δίνεται σε αυτό το φαινόμενο είναι ότι α) το παρελθόν είναι γνωστό ενώ το μέλλον άγνωστο και β) η όραση συνδέεται άμεσα με τη γνώση του κόσμου. Σε αυτή τη βάση το παρελθόν είναι μπροστά μας γιατί είναι ήδη γνωστό και εντός του οπτικού πεδίου, ενώ το μέλλον πίσω γιατί είναι άγνωστο και άρα εκτός οπτικού πεδίου."


Δεν είχα συνειδητοποιήσει όμως τη μαγεία αυτής της καταγραφόμενης γλωσσικής συμπεριφοράς, μέχρι απόψε το βράδυ, όταν τυχαία διαβάζοντας μια διάλεξη του Stephen Hawking ήρθα αντιμέτωπος με μια πληροφορία αρκετά γνωστή σε μένα, αλλά φαντάζομαι και στο ευρύ κοινό (αρχή 13ης παραγράφου):

"As we look out at the universe, we are looking back in time, because light had to leave distant objects a long time ago, to reach us at the present time").

Τότε αμέσως μου ήρθε στο νου το προηγούμενο απόσπασμα για τη φυλή των Aymara και φωτίστηκε το μυαλουδάκι μου... Μερικά πράγματα, όσο αντιφατικά και αν φαίνονται, όσο διαφορετικά ή ξένα, δεν πρέπει να τα κατακρίνουμε. Κάτι ή κάποιος που ξεφεύγει από το σύνηθες, μην το κατακρίνουμε με περισσή ευκολία, ως το μαύρο πρόβατο. Αν εμείς οι δυτικοί (ο χαρακτηρισμός δεν αφορά τους ανατολίτες Έλληνες φυσικά...) θεωρούμε ότι κατέχουμε πρωτοκαθεδρίες σε πολλούς τομείς, ίσως ήταν καλύτερα να κρατάμε μικρότερο καλάθι και να βάφουμε τα αυγά με μπογιές και όχι με πορδές... Μπορεί μια μικρή κοινωνία, που δεν την ξέρει κανείς, να βρίσκεται πιο κοντά στις αλήθειες του σύμπαντος από ότι εμείς οι υπόλοιποι οι "σπουδαγμένοι", με τα πτυχία, τα PhD, τα MsC, τα μπακαλορεά, τους μπακαλιάρους σκορδαλιά, τα iPhones, τα άει-στο-διάβολο, τα άει-πνίξου-τελικά-facebook, κοκ...

Γιαυτό σας λέω και σας ξαναλέω αγαπητοί μου, δεν έχει σημασία το περιβάλλον μέσα στο οποίο θα παραχθεί η παιδεία, αλλά η έμπνευση μέσα από την οποία θα γεννηθεί, θα ωριμάσει και θα καρποφορήσει...



Οι Aymara στα χωράφια τους,




και ο Hawking στο Cambridge του,





μίλησαν για το ίδιο πράγμα: ότι μπορούμε να αντικρύσουμε κατάματα μόνο το παρελθόν μας. Όλα αυτά που ξέρουμε και για τα οποία μπορούμε να μιλήσουμε είναι μόνο το παρελθόν. Τα υπόλοιπα ανήκουν στις καφετζούδες και στις κυράτσες που μας πληροφορούν για το τρομακτικό μας μέλλον... Αλήθεια άραγε, πώς θα βλέπαμε τους εαυτούς μας αν κοιτάζαμε από το μέλλον;