Δίδυμες φορές

"Θα ήθελα τώρα να εξετάσω μια τελετουργία των Ndembu, της οποίας ο λόγος ύπαρξης είναι μια διαφορετικού είδους διαταραχή του μέτρου, το πλεόνασμα. Πρόκειται για την τελετουργία Wubwang'u που εκτελείται για να δώσει δύναμη στη γυναίκα, η οποία πρόκειται να γεννήσει ή έχει ήδη γεννήσει δίδυμα. Η γέννηση διδύμων αποτελεί για τους Ndembu αυτό που αποκαλούμε παράδοξο, κάτι δηλαδή που έρχεται σε σύγκρουση με τις προϋπάρχουσες αντιλήψεις για το τι είναι λογικό ή πιθανό. Το βιολογικό γεγονός της γέννησης διδύμων παρουσιάζει για τους Ndembu πολλά στοιχεία ακατανόητα και παράλογα. Πρώτα από όλα, η κουλτούρα τους αποδίδει μια σημαντική επιβράβευση στη γονιμότητα. Από την άλλη όμως, εδώ έχουμε να κάνουμε με μια υπερβολή στη γονιμότητα που συνεπάγεται βιολογική και οικονομική καταπόνηση. Σε μια κοινωνία χωρίς κατοικίδια ζώα, χωρίς αντίληψη ότι τα πρόβατα και οι κατσίκες μπορούν να προσφέρουν το γάλα τους στον άνθρωπο, είναι δύσκολο για μια μητέρα να παρέχει μόνο με το θηλασμό επαρκή διατροφή για τα δίδυμα. Συχνά, η επιβίωση των διδύμων μπορεί να εξαρτάται από την σύμπτωση να έχει γεννήσει πρόσφατα μια άλλη γυναίκα, να έχει χάσει το παιδί, να έχει γάλα διαθέσιμο και να είναι πρόθυμη να θηλάσει ένα από τα δίδυμα. Επιπλέον, ακόμα και αν τα δίδυμα επιζήσουν μέχρι τον απογαλακτισμό τους, πιθανό να είναι δύσκολο για τους γονείς τους να τα συντηρήσουν μόνοι τους. Αυτός είναι ο λόγος που στις τελετές αναπαρίστανται συμβολικά ως βάρος που πέφτει σε ολόκληρη την κοινότητα. [...] Μια αποκατάσταση της δομικής αντίφασης που προξενεί η γέννηση διδύμων, είναι η θανάτωσή τους. Αυτή η πρακτική ακολουθείται από τους Βουσμάνους της Καλαχάρι, για τους οποίους ο Bauman γράφει: 'Η παιδοκτονία είναι συχνό φαινόμενο, που οφείλεται στις δύσκολες οικονομικές συνθήκες'."


(απόσπασμα χωρίς άδεια αναδημοσίευσης από "Το παράδοξο της διδυμίας στις τελετουργίες των Ndemdu" του Victor W. Turner)



Διαβάζοντας το παραπάνω απόσπασμα, μου ήρθε στο νου ένα άλλο απόσπασμα:


"Άλλως δεν ήτο η πρώτη φορά, καθ' ην η νεαρά μήτηρ ήκουε τοιούτον τι εκ μέρους της μητρός της. Ενθυμείτο ότι και άλλοτε συνέβη, η γραία μεταξύ γυναικών και γραϊδίων της γειτονιάς, να εκφράση, μετά σείσματος εκφραστικού της κεφαλής, εις ώρας καθ' ας εγίνετο λόγος περί της μεγάλης πληθώρας των νεαρών κορασίων, περί της σπάνεως, περί του ξενιτευμού και των υπέρμετρων απαιτήσεων των γαμβρών, περί των βασάνων όσα υπέφερε μία χριστιανή διά να αποκαταστήση «τ' αδύνατα μέρη», τουτέστι τα θήλεα, να εκφράση, λέγω, παραπλήσια αισθήματα. Όταν μάλιστα η μήτηρ της ήκουε περί αρρώστιας μικρών κορασίδων, είχεν ακουσθή, σείουσα την κεφαλήν, να λέγη:
— Σα σ' ακούω γειτόνισσα!... «Δεν είναι χάρος, δεν είναι βράχος;» επειδή συνήθιζε πολύ συχνά να εκφράζεται με παροιμίας λίαν εκφραστικάς. Και άλλοτε πάλιν την ήκουσαν να δογματίζη ότι ο άνθρωπος δεν συμφέρει να κάμνη πολλά κορίτσια, και ότι το καλύτερον είναι να μη πανδρεύεται κανείς. Η δε συνήθως ευχή της προς τα μικρά κοράσια ήτο «να μη σώσουν!... Να μην πάνε παραπάνω!»
Και άλλοτε προέβη επί τοσούτον ώστε να είπε:
— Τι να σας πω!... Έτσι του 'ρχεται τ' ανθρώπου, την ώρα που γεννιώνται, να τα καρυδοπνίγη!...

[...]

Να!... μου έδωκε το σημείο ο Άις-Γιάννης, είπε μέσα της, σχεδόν ακουσίως η Φραγκογιαννού, άμα είδε τα δύο θυγάτρια... Τί λευθεριά θα της έκαναν της φτωχιάς, της Περιβολούς, ανίσως έπεφταν μες στη στέρνα κ' εκολυμπούσαν!... Να ιδούμε, έχει νερό;
Πλησιάσασα, έκυψε, και είδεν ότι η στέρνα ήτον σχεδόν γεμάτη· ως δύο τρίτα οργυιάς νερού.
— Τί τ' αφήνει εδώ, κείνος ο πατέρας τους, μικρά κορίτσια, είπεν πάλιν η Φραγκογιαννού. Τάχα δεν μπορούν να πέσουν και μοναχά τους μέσα;"


(απόσπασμα από το έργο "Η Φόνισσα" του Παπαδιαμάντη - μια σύντομη ματιά για όσους δεν το θυμάστε καλά εδώ)


Αποκορύφωμα της αναλογίας αντιλήψεων αυτών των δυο κοινωνιών είναι ο Άι-Γιάννης της Φόνισσας και το θεϊκής κατεύθυνσης τελετουργικό που ακολουθούν κάποιες κοινωνίες της Αφρικής. Και οι δυο κοινωνίες έχουν ως εξιλέωση των πράξεών τους, τα θεία!

Διαβάζω ένα υπέροχο μάθημα αυτήν την περίοδο: ανθρωπολογία της τελετουργίας και των συμβολικών συστημάτων. Μου ξετυλίγεται η ευκολία και η οικουμενικότητα με την οποία ο άνθρωπος εκ φύσεως ταξινομεί, κατατάσσει και κατηγοριοποιεί.

Κάθε πολιτισμός έχει ένα σύστημα ταξινόμησης του κόσμου και μέσα από αυτό περνάει η σχέση του ανθρώπου με την πραγματικότητα. Αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα όπως την βιώνουμε, δηλαδή έχουμε την αίσθηση ότι υπάρχει μια εξωτερική πραγματικότητα η οποία προσκρούει στην αφή μας. Οτιδήποτε καινούργιο προσλαμβάνουμε, το μυαλό μας προσπαθεί να το ταξινομήσει δηλαδή να το εντάξει στο παλιό σχήμα, στην βιωμένη αντίληψη που έχει σχηματίσει για τον κόσμο. Βλέπουμε τα πράγματα μέσα από πολιτισμικές παραστάσεις, που στη συνέχεια τις εντάσσουμε σε νοητικές κατηγορίες και τις εκφράζουμε ως γλωσσικές. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν την πραγματικότητα μέσα από το νοητικό μας οπλοστάσιο.

Ο εξωτερικός κόσμος μας βομβαρδίζει με ερεθίσματα. Από όλα αυτά κρατάμε μερικά και τα επεξεργαζόμαστε, με βάση τις κατηγορίες που έχουμε μάθει. Η ταξινόμηση συνήθως προέρχεται μέσα από τον τρόπο ζωής. Για παράδειγμα οι Εσκιμώοι έχουν πολλές έννοιες για το χιόνι που αποτελεί βασικότατο συστατικό της ζωής τους, ενώ εμείς μόνο μία έννοια.

Καθώς μεγαλώνουμε, μαθαίνουμε τις κατηγορίες άμεσα ή έμμεσα. Όταν ταξινομούμε, χρησιμοποιούμε κάποια κριτήρια, χωρίς να σημαίνει ότι υπάρχουν απόλυτα κριτήρια. Δεν υπάρχουν καλές και κακές ταξινομήσεις. Υπάρχουν μόνο ταξινομήσεις.

Ο κόσμος είναι ένα συνεχές. Και έρχεται ο άνθρωπος με τις εννοιολογικές και γλωσσικές του κατηγορίες να βάλει όρια στο συνεχές και να το μετατρέψει σε ασυνεχές. Η ταξινόμηση δηλαδή είναι ο τρόπος που ο άνθρωπος οργανώνει την αντίληψη και την εμπειρία του.

Η κατηγορία και η ταξινόμηση σπάνε τη μοναδικότητα κάθε εμπειρίας, καθώς μας βοηθούν να προβλέψουμε την μοναδικότητα και να την κατανείμουμε σε κατηγορίες.

Όλες αυτές οι σκέψεις, θυμάμαι πως έχουν συμπυκνωθεί θαυμαστά από τον Marvin -θεό- Minsky στο απλούστατο: "η κάθε κρίση είναι σύγκριση".

Και αυτό γίνεται σχεδόν παντού και πάντα. Αυτό έκανα και εγώ αμέσως πιο πάνω και μάλιστα δυο φορές, ή αν προτιμάται δίδυμες φορές(!): 1) συγκρίνοντας το άρθρο του Turner με τη Φόνισσα, βρήκα ότι μπορούν να χωρέσουν στην ίδια ομάδα και στην ίδια κατηγορία πληροφοριών, συγκεκριμένα σε αυτή που έχει την ταμπέλα του δυσβάσταχτου της ανατροφής παραπανίσιων παιδιών, και 2) συγκρίνοντας τα λόγια του Minsky, με τις σκέψεις μου περί ταξινόμησης που παρέθεσα πιο πάνω, όπως αυτές απορρέουν από το διάβασμα του μαθήματος που είναι να δώσω σε λίγες μέρες.

Άρα, αγαπητοί μου, είμαστε φτιαγμένοι να φτάχνουμε κουτάκια, κατηγορίες, ομαδούλες. Μόνο έτσι μπορούμε να επιβιώσουμε. Είμαστε φτιαχμένοι να σπάμε την μοναδικότητα της κάθε εμπειρίας μας και να εθελοτυφλούμε στο μεγαλείο και τη μαγεία της κάθε ξεχωριστής στιγμής μας... Είμαστε φτιαγμένοι να βλέπουμε την πραγματικότητα μόλις από μια χαραμάδα, διαφορετική για τον καθένα μας.

Αγαπητοί μου, παρακαλείστε όπως αποφεύγετε να φονεύετε την σπουδαιότητα κάθε μοναδικής στιγμής σας σε τούτο το σύμπαν.

Αυτά!


Υ.Γ.1: Αν "κάθε κρίση είναι σύγκριση", τότε στην σημερινή κρίση που περνάμε, ποιά (θα πρέπει να) είναι η σύγκριση; Μήπως αυτή μεταξύ ενός εγωιστή ανθρώπου και ενός αλτρουιστή;
Y.Γ.: Ευχαριστώ ένα πλάσμα για τις σημειώσεις του μαθήματος.