Ένεκα της ημέρας, θα αναδημοσιεύσω ένα εισαγωγικό σημείωμα της Η.Ε. Κορμπέτη, στην 7η Επιστολή του Πλάτωνος, από το περιοδικό ΕΠΟΠΤΕΙΑ, τεύχος 109, 1986.
"Όταν πρωτοήρθε ο Πλάτων στη Σικελία, το 388 πΧ, κυβερνήτης του κράτους των Συρακουσών ήταν ο Διονύσιος ο πρεσβύτερος. Ο Διονύσιος, που άρχισε τη σταδιοδρομία του ως απλός αξιωματικός του στρατού των Συρακουσών, κατόρθωσε, µε τη στρατιωτική ικανότητα που έδειξε στον Καρχηδονιακό πόλεµο του 410-405 πΧ και µε την πολιτική του επιτηδειότητα, να αναδειχθεί και να γίνει πρώτα ένας από τους δέκα στρατηγούς και λίγο αργότερα, όταν οι συστράτηγοί του, κατηγορούμενοι απ’ τον ίδιον ως υπεύθυνοι για κάποια αποτυχία των Συρακουσίων στον Καρχηδονιακό πόλεµο, καθαιρέθηκαν απ’ την εκκλησία του δήµου, να του ανατεθεί η διεξαγωγή του πολέµου και η διακυβέρνηση του κράτους. Έτσι ο Διονύσιος έγινε ουσιαστικά δικτάτωρ, αν και τυπικά απέφευγε ν’ αλλάξει τη µορφή του πολιτεύματος, αφού ούτε ο ίδιος πήρε τον τίτλο του τυράννου ή του βασιλέως, ούτε την εκκλησία του δήµου και τη βουλή κατήργησε.
Ο Διονύσιος, ικανότατος στρατηγός και επιτήδειος πολιτικός (η λέξη φυσικά µε τη στενή έννοια που έχει και σήµερα και όχι εκείνη που θέλει να της δώσει ο Πλάτων), κατόρθωσε µε επανειλημμένους πολέµους εναντίον των Καρχηδονίων της Σικελίας και των πόλεων της Κάτω Ιταλίας, µε την ίδρυση αποικιών στα παράλια της Αδριατικής και µε τη σύναψη ευνοϊκών γι’ αυτόν συνθηκών, να επεκτείνει εδαφικώς και να ενισχύσει το κράτος του τόσο, ώστε να το καταστήσει µια απ’ τις µεγάλες δυνάµεις, ίσως μάλιστα τη µεγαλύτερη ελληνική δύναµη της εποχής του. Η σηµασία του έγκειται κυρίως στο ότι απέτρεψε από τον ελληνισµό της Δύσεως τον Καρχηδονιακό κίνδυνο, που τον απείλησε στην τελευταία δεκαετία του 5ου αιώνος. Με τον εξαιρετικά δυνατό και ικανό αυτόν πολιτικό, (που όµως τη δύναµη και την ικανότητα του χρησιµοποίησε για καθαρά εξωτερικά επιτεύγματα και που ήταν, για να χρησιμοποιήσω όρους και διακρίσεις πλατωνικές, µόνον πολιτικός, όχι και φιλόσοφος), δεν ήταν δυνατόν να έρθει σε ουσιαστική και γόνιµη επαφή ο Πλάτων. Γνώρισε όµως κατά τη διάρκεια της πρώτης του διαµονής στις Συρακούσες και συνδέθηκε στενά µε το Δίωνα, και η γνωριµία αυτή υπήρξε εξαιρετικά σηµαντική και για την ατοµική του ζωή, και για την κατοπινή παιδαγωγική και πολιτική του δράση.
Ο Δίων ανήκε σε µια από τις µεγαλύτερες και ισχυρότερες οικογένειες των Συρακουσών ήταν γιος του πολιτικού συνεργάτη και φίλου του Διονυσίου του πρεσβυτέρου Ιππαρίνου και είχε συνδεθεί µε στενούς συγγενικούς δεσµούς προς το Διονύσιο. Ό Δίων υπήρξε ο πρώτος µαθητής του Πλάτωνος, αληθινά άξιος µαθητής και όχι απλώς θαυμαστής του. Η γνωριμία του µε τον Πλάτωνα και τη φιλοσοφία του τον έκανε να θέσει ως σκοπό της ζωής του την πραγµατοποίηση µέσα στο κράτος των Συρακουσών του πλατωνικού πολιτικού ιδεώδους, που πρώτη του αρχή είναι η ανάγκη της συνδέσεως πολιτικής εξουσίας και πνευµατικής και ηθικής αρετής (αυτή είναι η αρετή του φιλοσόφου) στο ίδιο πρόσωπο. Το ιδεώδες αυτό ζήτησε να πραγματοποιήσει ο Δίων µε τη βοήθεια του Πλάτωνος, πρώτα στο πρόσωπο του Διονυσίου του νεωτέρου (γιου και διαδόχου του πρεσβυτέρου Διονυσίου) προσπαθώντας να ξυπνήσει στον θέσει πολιτικό αρχηγό τη φιλοσοφική φύση που νόµιζε πως είχε (αυτό είναι το νόηµα και αυτή την αποστολή έχουν τα δύο τελευταία ταξίδια του Πλάτωνος στη Σικελία), κι έπειτα, όταν είδε την αδυναµία του Διονυσίου, ζητώντας να γίνει ο ίδιος, (που ήταν µε την πλατωνική σηµασία του όρου φιλόσοφος), πολιτικός αρχηγός (κι αυτό είναι το νόηµα της εκστρατείας και του κινήµατος του Δίωνος εναντίον του Διονυσίου).
Το 367 πέθανε ο Διονύσιος ο πρεσβύτερος και ανέλαβε την εξουσία ο νεώτερος Διονύσιος, γιος του από τη δεύτερη γυναίκα του, τη Δωρίδα. Ο Διονύσιος ο νεώτερος είχε σε µεγαλύτερο βαθµό τα ελαττώµατα του πατέρα του, χωρίς να έχει και τα προτερήµατα εκείνου, και τις φυσικές του αδυναµίες είχε ενισχύσει σκόπιµα η ανατροφή του από το Διονύσιο τον πρεσβύτερο, που φοβούµενος µήπως στο πρόσωπο του γιου του γεννηθεί ένας επικίνδυνος πολιτικός αντίπαλος, και θέλοντας να προλάβει ένα παρόµοιο κίνδυνο, αποµόνωσε το Διονύσιο και τον κράτησε µακρυά από την πολιτική ζωή και από κάθε τι που θα µπορούσε να αναπτύξει το πνεύµα και το χαρακτήρα του. Τη µεγαλύτερη επιρροή στο Διονύσιο, που, εντελώς άπειρος καθώς ήταν στα πολιτικά πράγµατα, είχε απόλυτη ανάγκη ενός συµβούλου και οδηγού, είχε στην αρχή ο Δίων. Αµέσως µετά την ανάληψη της πολιτικής εξουσίας από το νέο τύραννο, ο Δίων, ελπίζοντας πως θα ήταν δυνατόν στο πρόσωπο του ανώριµου και γι’ αυτό ακριβώς εύπλαστου Διονυσίου να πραγµατοποιηθεί µε την κατάλληλη καθοδήγηση και διαπαιδαγώγηση το ιδεώδες του φιλοσόφου βασιλέως, και πιστεύοντας πως ο καταλληλότερος για το έργο της φιλοσοφικής διαπαιδαγωγήσεως του νεαρού ηγεµόνος ήταν ο Πλάτων, (την παιδαγωγική του δύναµη είχε δοκιµάσει ο ίδιος ο Δίων στον εαυτό του), έπεισε το Διονύσιο να τον καλέσει στιςς Συρακούσες. Και ο Πλάτων, που είδε, καθώς λέει στην 7η Επιστολή (328 b.c.), ότι δεν ήταν δυνατόν να παρουσιασθεί καταλληλότερη ευκαιρία για την πραγµατοποίηση του πολιτικού του ιδεώδους, και η 7η Επιστολή δείχνει αρκετά πόση σηµασία έδινε ο Πλάτων στην πραγµατοποίηση αυτή και πόσο φοβούνταν τον τίτλο του αποµακρυσµένου από την πραγµατικότητα και ανίκανου για δράση θεωρητικού.
Ο Πλάτων λοιπόν, επεχείρησε έτσι το 367 πΧ, σε ηλικία 60 ετών, το δεύτερο του ταξίδι στη Σικελία. Ο Διονύσιος δέχθηκε και συναναστράφηκε στην αρχή τον Πλάτωνα µε υπερβολικές εκδηλώσεις θαυµασµού και πίστεως σ’ αυτόν και τις ιδέες τους. Αλλά οι πολιτικοί αντίπαλοι του Δίωνος, που ήταν αρκετά έξυπνοι, ώστε να δουν την πολιτικότητα των σκοπών του Δίωνος και του Πλάτωνος και εποµένως τον κίνδυνο που διέτρεχε η δική τους πολιτική υπόσταση, κατόρθωσαν να εµπνεύσουν στο Διονύσιο δυσπιστία και προς τους δύο. Κι. έτσι, λίγους µήνες µετά την άφιξη του Πλάτωνος στις Συρακούσες, ο Διονύσιος εξόρισε το Δίωνα, που έφυγε τότε για την Ελλάδα, και αιχμαλώτισε ουσιαστικά τον Πλάτωνα, εγκαθιστώντας τον µέσα στην ακρόπολη των Συρακουσών, οπού ζούσε και ο ίδιος, µόνος του, φρουρούµενος από τους σωµατοφυλακές του. Υπό τέτοιους ορούς δεν µπορούσε φυσικά να γίνεται πλέον λόγος για ουσιαστική πνευµατική επαφή και επίδραση του φιλοσόφου στο Διονύσιο. Λίγο αργότερα, ο Πλάτων κατόρθωσε να τον πείσει να τον αφήσει να φύγει.
Μια τελευταία προσπάθεια επαφής προς το Διονύσιο, που αντιπροσωπεύει το τρίτο ταξίδι του Πλάτωνος στη Σικελία (361-360), ταξίδι πού επεχείρησε περισσότερο χάρις στην παρακίνηση του Δίωνος και των Πυθαγορείων της Κάτω Ιταλίας, παρά από προσωπική του πίστη στη δυνατότητα της πραγματοποιήσεως των πολιτικών σχεδίων, απέτυχε όπως η προηγούμενη. Η αδυναµία του Διονυσίου να ενσαρκώσει το ιδεώδες του φιλοσόφου βασιλέως έγινε πλέον και στον υπερβολικά αισιόδοξο Δίωνα φανερή. Με τη βοήθεια φίλων του από την Ακαδηµία και άλλων, ο Δίων οργανώνει και επιχειρεί το 357 πΧ εκστρατεία εναντίον του Διονυσίου µε το σκοπό να του αφαιρέσει την αρχή και ν’ αναλάβει ο ίδιος τη διαρρύθμιση της πολιτείας και την κυβέρνηση του κράτους των Συρακουσών. Η εκστρατεία πέτυχε και ο Δίων ανέλαβε την εξουσία, αλλά προτού προφθάσει να πραγµατοποιήσει ολοκληρωτικά το πολιτικό του ιδεώδες, δολοφονήθηκε: ένας από τους φίλους του που τον βοήθησαν στην επιστροφή του στη Σικελία και στον αγώνα του εναντίον του Διονυσίου, ο Κάλλιπος, οργάνωσε εναντίον του συνωμοσία και τον σκότωσε το 354 πΧ• ο ίδιος ανέλαβε την κυβέρνηση του κράτους. Οι οπαδοί του Δίωνος κατέφυγαν τότε στους Λεοντίνους και αρχηγός τους έγινε ο Ιππαρίνος, γιος του Διονυσίου του πρεσβυτέρου και της Αριστοµάχης. Ενώ ο Κάλιππος πολεµούσε στην Κατάνη, ο Ίππαρίνος κατέλαβε τις Συρακούσες (353 πΧ) και πήρε στα χέρια του την αρχή. Τότε οι οπαδοί του Δίωνος, που για πρώτη φορά µετά το θάνατο του ανέλαβαν την πολιτική εξουσία, απευθύνθηκαν στον Πλάτωνα, το φυσικό αρχηγό τους, ζητώντας να τους καθοδηγήσει στην πολιτική τους δράση• Σ’αυτή την παράκληση απαντώντας, γράφει ο Πλάτων την 7η Επιστολή. Αλλά ή πολιτική συµβουλή προς τους οπαδούς του Δίωνος δεν είναι ουσιαστικά ο µόνος, ούτε ίσως ο κύριος σκοπός της 7ης Επιστολής.
Είναι γνωστό από υπαινιγµούς πού γίνονται στην ίδια την Επιστολή, ότι τα ταξίδια του Πλάτωνος στη Σικελία και οι οπαδοί που τα προκάλεσαν δεν κατανοήθηκαν καθόλου ή παρεξηγήθηκαν απ’ τους συγχρόνους του. Με την 7η Επιστολή, που το τυπικό θέµα της, η εξωτερική αφορµή της συγγραφής της, δίνει ευκαιρία στο συγγραφέα να µιλήσει για τα ζητήµατα αυτά, θέλησε ο Πλάτων, µέσα στο πλαίσιο πάντοτε της πολιτικής προς τους Συρακοσίους συµβουλής και χωρίς να διασπάται η ενότητα της επιστολής και η αλληλουχία των µερών της, να δώσει στους συγχρόνους του τη σωστή ερµηνεία της δράσεως του στη Σικελία. Και για το σκοπό αυτό διηγείται την ιστορία της πνευµατικής και πρακτικής του ζωής, µιλεί για τον λόγον και τον βίον του. Έτσι η 7η Επιστολή έχει τον τύπο πολιτικής συµβουλής προς τους οπαδούς του Δίωνος, είναι όµως ουσιαστικά µια ανοιχτή επιστολή που απευθύνεται στους συγχρόνους του Πλάτωνος και κυρίως στους Αθηναίους, για να ερμηνεύσει και να δικαιώσει την πολιτική του δράση στις Συρακούσες, και ο σκοπός αυτός επιτελείται κατά τέτοιον τρόπο, ώστε η 7η Επιστολή θα µπορούσε να ονοµασθεί η πνευµατική και πολιτική αυτοβιογραφία του Πλάτωνος."
Θα με ρωτήσετε βέβαια, και εύλογα, πού κολλάει αυτή η ανασκόπηση της Ιστορίας, σήμερα Χριστούγεννα; Η απάντηση, είναι απλή: αν έχω μια ευχή που πραγματικά την πιστεύω και για αυτό θέλω να την μοιράσω σε φίλους και γνωστούς (και όχι να επαναλάβω τα τετριμένα χρόνια πολλά, ό,τι καλύτερο, υγεία, και τα τοιαύτα...) είναι ακριβώς ότι θεωρώ πως σήμερα, είναι η καλύτερη συγκυρία, μέσα σε αυτόν τον γενικό χαμό και παράκρουση, να ανασκουμπωθούμε και να ανασυγκροτηθούμε. Τώρα που σχεδόν όλα έχουν κατεδαφιστεί (μιλάω για τα ηθικά και τις αξίες), μοιάζουμε όσο ποτέ σε εκείνη την κατάσταση που προσπάθησε ο γερο-Πλάτωνας να αξιοποιήσει για να διδάξει και να επαναφέρει τον κόσμο στην ηθική του πορεία, θεωρώντας αυτήν την ευκαιρία μοναδική ιστορικά. Απέναντι σε ένα παρθένο μέρος, έχεις όλη την ευχέρεια να το διαμορφώσεις όπως θέλεις. Έτσι, λοιπόν, και εμείς σήμερα, απέναντι σε ένα χιλιοβιασμένο μέρος, που έχει τερματίσει το κοντέρ, άρα μάλλον έχει πλησιάσει αρκετά σε εκείνη την κατάσταση της πρωταρχικής παρθενίας, είναι χρεία να εφαρμόσουμε το πολιτικό μας ιδεώδες, που είμαι σίγουρος, ότι οι περισσότεροι από εμάς έχουμε. Ήρθε και η ευκαιρία.
Τί περιμένουμε λοιπόν για να βγούμε από τη φυλακή μας;
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου