Συνήθως, όταν η μουσική συναντά την ποίηση, την απογειώνει...
Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις, που την διαστρεβλώνει και την παρεξηγεί, ή τουλάχιστον, την παραλάσσει από την αρχική της νοηματική μορφή με την οποία ο ίδιος ο δημιουργός της, την μπόλιασε...
Ένα τέτοιο τρανταχτό παράδειγμα είναι το ποίημα "Άρνηση" του Σεφέρη, σε μελωποίηση Μίκη Θεοδωράκη.
Και η όλη παρεξήγηση, είναι η αδυναμία της μουσικής να αποδώσει μια άνω τελεία !
Ας παρακολουθήσουμε το ποίημα και ας προσπαθήσουμε να μπούμε στην ατμόσφαιρά του:
Άρνηση
Στο περιγιάλι το κρυφό
κι άσπρο σαν περιστέρι
διψάσαμε το μεσημέρι
μα το νερό γλυφό.
Πάνω στην άμμο την ξανθή
γράψαμε τ’ όνομά της
ωραία που φύσηξε ο μπάτης
και σβήστηκε η γραφή.
Με τι καρδιά, με τι πνοή,
τι πόθους και τι πάθος
πήραμε την ζωή μας• λάθος!
κι αλλάξαμε ζωή...
Ο ποιητής -κατά τη δική μου πάντα ερμηνεία- προσπαθεί να τονίσει τον τρόπο και τη στάση ζωής τα οποία συνόδευαν τους οδοιπόρους του ποιήματος (αναφέρεται σε πρώτο πληθυντικό) ώστε να πάρουν μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Και όταν αναφωνεί ότι ήταν όλο αυτό "λάθος", δεν περιορίζεται μόνο στην κατεύθυνση ζωής, ως μια απλή επιλογή πορείας, αλλά γιγαντώνεται για να συμπεριλάβει όλα αυτά που υπονοεί πριν την άνω τελεία, δηλαδή, όλο εκείνο το πάθος, την ένταση, την πεποίθηση και την (εν)κάρδια (εν)συναίσθηση ότι διαλέγει μια στάση ζωής -και συνεπώς και μια συγκεκριμένη κατεύθυνση- που αρθρώνεται σε ένα ολόκληρο αξιακό σύστημα συμπεριφοράς και υποστήριξης αυτής της συμπεριφοράς. Άρα, δεν είναι μόνο η κατεύθυνση του δρόμου της ζωής, αλλά είναι όλα εκείνα τα στοιχεία με τα οποία επενδύει την επιλογή του για τη συγκεκριμένη κατεύθυνση καθώς και όλα εκείνα τα εφόδια που κουβαλά στο δισάκι του ο οδοιπόρος για να τον συντροφεύουν στο μακρύ ταξίδι αυτής της κατεύθυνσης. Δεν είναι η κατεύθυνση, αλλά ο δρόμος. Δεν είναι το σημείο του ορίζοντα που μετρά, αλλά η βούληση να φτάσει κανείς ως εκεί. Δεν είναι το τέλος στον χάρτη που αναζητείται επίμονα, αλλά η αρχή του.
Και όταν συνειδητοποιούν οι οδοιπόροι του ποιήματος το λάθος, δεν είναι λοιπόν η λάθος κατεύθυνση, όπως πιθανόν αποδίδεται λανθασμένα από τον τραγουδιστή, ο οποίος δεν φρενάρει και λέει μονοκόματα τη φράση "πήραμε τη ζωή μας λάθος", εξωστρακίζοντας εντελώς την άνω τελεία από το ποίημα, αλλά είναι πρωτίστως η λάθος αντίληψη, η λάθος ενσυναίσθηση, το λάθος αξιακό σύστημα, που η ψυχή γεννά δημιουργώντας ουτοπικές κατευθύνσεις και τις οποίες καλείται έπειτα να διαβεί το τυραγνισμένο σαρκίο... Άρα, το λάθος δεν είναι η διαδρομή, αλλά η χάραξή της και η αρχική πεποίθηση σιγουριάς και πάθους που ντύνει την απόφαση έναρξης μιας τέτοιας διαδρομής...
Το σημείο της άνω τελείας, που διαχωρίζει όλες εκείνες τις σφριγηλές έννοιες περί αξιακού συστήματος πριν από αυτήν, και όλες εκείνες τις αφυδατωμένες έννοιες που έπονται μετά από αυτήν, σε μια ενδιάμεση συνειδητοποίηση του λάθους που χωρίζει αυτούς τους δυο κόσμους, είναι κάτι που διαπραγματεύεται και η Εκκλησία με εκείνο το "άνω σχώμεν τας καρδίας", αλλά και ο άλλος τεράστιος ποιητής Καβάφης με το ποίημα του "Ιθάκη".
Αφενός, η Εκκλησία, επιβεβαιώνει την "εναπόθεση" της καρδιάς του πιστού στο αξιακό σύστημα του Χριστού και σε όλα εκείνα που ο Θεάνθρωπος πρεσβεύει για την Εκκλησία και τους πιστούς της. Η καρδιά λοιπόν, του πιστού, εναποτίθεται και εναπόκειται στο κοσμοείδωλο της χριστιανικής θεώρησης της πραγματικότητας και του αξιακού της ενδύματος. Η ένταση, το πάθος, η συμμετοχή, η πίστη και η πνοή, είναι βασικά προαπαιτούμενα στοιχεία που συνθέτουν τις έννοιες "προ της άνω τελείας", δηλαδή πριν ο πιστός εναποθέσει την καρδιά του και όλη του την ύπαρξη προς τα άνω και προς τον θεό του. Είναι τα στοιχεία εκείνα που γεννούν τη συνειδητοποίηση της κατεύθυνσης που πρέπει κάποιος να βαδίσει.
Το ίδιο εννοεί και ο ποιητής Καβάφης στην "Ιθάκη" του, καθώς εναλλάσσοντας τον ποιητικό του φακό, από πολλές διαφορετικές σκηνές κατευθύνσεων όπως οι Λυστριγόνες και οι Κύκλωπες, τονίζει ότι σημασία έχει, όχι η ίδια η κατεύθυνση, αλλά το ταξίδι, δηλαδή ο τρόπος με τον οποίο συμμετέχεις και πορεύεσαι σε μια κατεύθυνση, ο οποίος είναι ευρύτερος και ανώτερος (δηλαδή σε πιο υψηλό και πολύπλοκο επίπεδο σύλληψης) σε σχέση με την ίδια την κατεύθυνση. Ο τρόπος, η ένταση, το πάθος και η πίστη, όλα αυτά και άλλα πολλά συνθέτουν το αξιακό σύστημα ενός εκάστου από εμάς και όλο μαζί το αξιακό σύστημα είναι με μια λέξη η "Ηθική" του καθενός μας.
Άρα, όταν ο ποιητής Σεφέρης, βάζει την άνω τελεία, είναι για να διαχωρίσει δυο κόσμους αγεφύρωτους, και συγκεκριμένα έναν κόσμο παλαιάς ηθικής και έναν κόσμο νέας ηθικής (που με τα κριτήρια της παλαιάς ηθικής μπορεί αυτή η νέα, να φαντάζει ακόμα και ανήθικη...) και όχι απλά για να διαχωρίσει δυο κατευθύνσεις, μια σωστή από μια λάθος.
Η άνω τελεία λοιπόν, είναι για να διαχωρίσει δυο παντελώς διαφορετικές ζωές και όχι απλά να διαχωρίσει δυο κατευθύνσεις μέσα στην ίδια ζωή...
Η άνω τελεία του ποίηματος, είναι τελικά (δια)δήλωση περίτρανης ηθικής ματαίωσης και ηθικού διχασμού.
"Γράμμα στο Θεό"
Στίχοι: Μαριεύη Μήτρου
Μουσική, Ερμηνεία: Χρήστος Νινιός
σ' όποιον Θεό πιστεύω
να μου χαρίσει δυο ζωές,
εσένα να λατρεύω
να περπατήσω μέσα σου,
να γίνω η πνοή σου
το δάκρυ σου, το γέλιο σου,
καθρέφτης της ψυχής σου
η αντανάκλασή σου... "
Υ.Γ.1: Δεν είναι τυχαίο που ο Σεφέρης και η σύζυγός του, τόνιζαν στον Θεοδωράκη και τον Μπιθικώτση, τη σημασία που έχει αυτή η άνω τελεία στο ποίημά του και την απαιτούμενη παύση που πρέπει να κάνει ο τραγουδιστής για να δηλωθεί το νόημα... Έλεγαν χαρακτηριστικά: "προσοχή στην άνω τελεία!" και είχαν θυμώσει τελικά που αποδόθηκε διαφορετικά, για να ηχογραφηθεί εκ νέου αργότερα και να αποδοθεί καλύτερα από το Γιώργο Μούτσιο!
Υ.Γ.2: Το πιο μεγάλο ερωτηματικό όμως, με το συγκεκριμένο ποίημα του Σεφέρη (και εκεί για μένα κρύβεται η σπουδαιότητα αυτού του ποιήματος), δεν είναι ο ρόλος της άνω τελείας, όσο ο ίδιος ο τίτλος του. Για ποια άρνηση μιλά ο ποιητής; Για την άρνηση της ζωής απέναντι στους οδοιπόρους της; Για την άρνηση των οδοιπόρων για την πρώτη τους ζωή που τους έβγαλε ως εδώ; Ή για την άρνηση των οδοιπόρων για τη νέα ζωή που πρόκειται να ξεκινήσουν...; Το κάθε ερωτηματικό, και ένα τεράστιο φιλοσοφικό κεφάλαιο...
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου