ὅς τις ἀιδρείῃ πελάσῃ

Το πρόβλημα έχει τεθεί εδώ και χιλιάδες χρόνια. Μαζί και η λύση του. Ο φακός της Ιστορίας, όμως, δεν νομίζω ότι έχει ρίξει το απαιτούμενο φως επί του θέματος, παρ' όλες τις αναλύσεις που έχουν γραφτεί (και τις λογοίς "παρόλες" που ακούγονται για αυτό το κείμενο και τον συγγραφέα του...).

Ο λόγος περί της "Ομήρου Οδύσσειας" και της σκηνής με τις πασίγνωστες "Σειρήνες", στη ραψωδία μ του έπους.

Το σύμβολο των Σειρηνών, ως εκμαύλιση και κατόπιν καταβαράθρωση της ύπαρξης, ως μάγευση και κατόπιν απομάγευση του νου, ως συναισθηματική μεγιστοποίηση και κατόπιν σωματική κατάρρευση του ζώντα ανθρώπου, είναι διαχρονικό. Ειδικά στις μέρες μας, είναι άκρως επίκαιρο: αυτό που φαντάζει "φαντεζί", αποδεικνύεται όχι απλώς κενό περιεχομένου, μα κυρίως, αποδεικνύεται καταστροφικό. Και αν αναλογιστεί κανείς, ότι το πρόβλημα τελικά είναι στον ίδιο τον εαυτό που επιλέγει να ακολουθήσει το σαγηνευτικό τραγούδι των Σειρήνων ("θα πάω και ας μου βγει και σε κακό" λέει ένας άλλος σύγχρονός μας ποιητής, ο Νίκος Παπάζογλου), τότε θα μπορούσε κανείς να πει ότι τελικά το φαινόμενο είναι αυτο-καταστροφικό!

Η σπουδαιότητα όμως, της σκηνής, έγκειται στη λύση που προτείνει ο ποιητής στη νέα αυτή δοκιμασία για τον Οδυσσέα και το πλήρωμά του: είναι μια λύση με δυο σκέλη, με δυο συμπεριφορές. Και η συνειδητοποίηση και των δυο αυτών επιμέρους συμπεριφορών, είναι που έδωσε μια ακόμα προοπτική στην καθημερινότητά μου.

Η πρώτη λύση, εκφράζεται μέσω του ίδιου του Οδυσσέα και της ισχυρής πρόσδεσής του στο κατάρτι. Η σκηνή συμβολίζει την πρόσδεση στις σταθερές και τις αξίες που οφείλουμε να έχουμε και να συνδεόμαστε σε αυτές. Το κατάρτι, είναι οι αξίες μας και η προσωπικότητά μας, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί από ηθικά συστήματα, από άλλες προσωπικότητες που μας έχουν διαμορφώσει και από βιωματικές εμπειρίες. Είναι όλα αυτά που μας "στηρίζουν" στις δύσκολες στιγμές που ο καθένας μας, περνά.

Η πραγματική όμως, λύση, που δίνει ο ποιητής, ώστε να ξεφύγει ο Οδυσσέας και το καράβι του από αυτό το κενό (από το οποίο όπως λέει η παράδοση, κανείς άλλος πλην του αηδονολάλητου Ορφέα δεν είχε ποτέ ξεφύγει), ήταν... το βουλοκέρι! Ναι, καλά διαβασατε, το βουλοκέρι, με το οποίο ο Οδυσσέας άλοιψε τα αυτιά των συντρόφων του, ώστε να κωφεύουν και έτσι να μην μαγευτούν, αλλά να συνεχίζουν απερίσπαστοι το κουπί τους, μπας και ξεκολλήσουν κάποια στιγμή μακρυά από τον κίνδυνο και από το κενό. Τι συμβολίζει αυτή η σκηνή; Ότι κάποιες φορές, το να μην γράφουμε και να μην ακούμε τα πάντα, έχει και αυτό τη σημασία του. Το να μην δίνουμε σημασία στα λεγόμενα κάποιων που αποζητούν το κακό μας, έχει τη σημασία του. Το να μην μετρούμε τα πάντα με το ίδιο μέτρο, έχει τη σημασία του. Καθώς, ο σκοπός, ο στόχος, η Ιθάκη, είναι αυτά που μετρούν πάνω από όλα.

Και αν κάποτε, το να κωφεύεις μου φαινόταν ισοδύναμο της αδιαφορίας, πλέον, το να αδιαφορείς με πείθει ότι λειτουργεί αυτο-προστατευτικά απέναντι σε όλους αυτούς που διατυμπανίζουν ομορφιές, λάμψεις, καλοπέραση και μαγεία.

Όσο για τον ίδιο τον Οδυσσέα που επέλεξε να ακούσει το τραγούδι των Σειρήνων και να γευτεί την ψεύτικη ομορφιά τους, ο στίχος του Ομήρου, εμπεριέχει και την κριτική απέναντι στη στάση του:

"ὅς τις ἀιδρείῃ πελάσῃ..."

(όποιος από αγνωσιά περάσει...)

Παραθέτω το εν λόγω απόσπασμα από το έπος του Ομήρου, σε μετάφραση Μικρού Απόπλου:

"Και πρώτα ταξιδεύοντας θα φτάσης στις Σειρήνες, 
που όλους μαγεύουν τους θνητούς που λάχουνε κοντά τους·
όποιος σιμώση απ' αγνωσιά κι ακούση τη φωνή τους,
από γυναίκα και παιδιά χαρά να μην προσμένη
μήτε πατρίδα πως θα δη, τι με γλυκά τραγούδια
αυτές τόνε μαγεύουνε μες απ' τη λιβαδιά τους.
Σωρός εκεί τ' ανθρωπινά τα κόκκαλα σαπίζουν
γυμνά, που είναι το δέρμα τους χυμένο ολοτριγύρω.
Προσπέρνα τις, και στούπωνε καλά τ' αυτιά των άλλων
με μελοζύμωτο κερί να μην μπορούν ν' ακούσουν.
Κι αν ποθυμήσης ίδιος σου ν' ακούσης, ας σε δέσουν
ολόρθο χεροπόδαρα στου καταρτιού τη ρίζα,
κι ας καλοσφίξουν τώ σκοινιών τις άκρες στο κατάρτι,
και τότες χαίροντας θ' ακούς μακρόθε τις Σειρήνες.
Μα ανίσως και παρακαλής τους άλλους να σε λύσουν,
εκείνοι ακόμα πιο σφιχτά να δένουν τα σκοινιά σου.
Και το καράβι σου απ' εκεί σα σώση να περάση..."

Μετά, σαν το καράβι σώσει και περάσει, ας βάλει ο καθένας τη δική του ιστορία για να συνεχίσει το προσωπικό του ομηρικό ταξίδι...



Τέλος, δεν βρήκα πιο ταιριαστό τραγούδι, (στίχους, μουσική και εκτέλεση) που να με στέλνει απευθείας μέσα σε αυτή τη σκηνή του Οδυσσέα με τις Σειρήνες, από το υπέροχο τραγούδι και την ομηρική φωνή της Αλεξίου:

"Μια Φωνή"

Στίχοι: Γιώργος Κορδέλλας

Μουσική: Δημήτρης Παπαδημητρίου

Εκτέλεση: Χάρις Αλεξίου

Μια φωνή με ξυπνά

Σαν φουσκοθαλασσιά

Στης σελήνης το φως

Στων λογισμών τη θηλιά...

Θα 'ρθω να σε βρω
κόντρα στον καιρό,
μη μου χαριστείς
να με εμπιστευτείς...

Τέτοια τραγούδια, πώς να αντισταθείς και να μην τα ακολουθήσεις, ακόμα και αν ξέρουμε πως θα μας βγει και σε κακό...;